Κώστας Φωτεινάκης: Για το Γιάννη Σχίζα και το έργο του (Ομιλία για τη βράβευση του συγγραφέα 14.12.2019)

[Με αφορμή την Παγκόσμια ημέρα των βουνών το ΠΕΡΙ.ΠΟΛ.Ο. Αττικής πραγματοποίηση εκδήλωση αφιερωμένη στο συγγραφέα, ακτιβιστή του περιβάλλοντος Γιάννη Σχίζα, τον οποίο και τίμησε. [ΕΔΩ]. Στη φωτογραφία βλέπετε από αριστερά προς τα δεξιά τους ομιλητές: Φάνης Βορεινάκης (Εκπαιδευτικός, ορειβάτης μέλος του Ε.Ο.Σ Αθηνών), Σούλα Τσιρταβή (Πρόεδρος του ΠΕΡΙ.ΠΟΛ.Ο. Αττικής), Γιάννη Σχίζα (Τιμώμενο πρόσωπο, συγγραφέα), Κώστα Φωτεινάκη (Πρόεδρο των ΦτΦ), Λάμπη Κατσιάπη (Φιλόλογο, Εκπαιδευτικό). | Αφανής ήρωα και φωτογράφος: Γιώργος Παπαγεωργίου (Μέλος του Δ.Σ. του ΠΕΡΙ.ΠΟΛ.Ο Αττικής | Περισσότερα για το Γιάννη Σχίζα στο προσωπικό του ιστολόγιο ΟΙΚΟΛΟΓΕΙΝ - ΕΔΩ]

--------------

Για το Γιάννη Σχίζα και το έργο του 

[τα βιβλία του Ελεύθερα στο Διαδίκτυο ΕΔΩ]

του Κώστα Φωτεινάκη

(ομιλία στην τιμητική εκδήλωση που διοργάνωσε το ΠΕΡΙ.ΠΟΛ.Ο Αττικής για να τιμήσει το Γιάννη Σχίζα, 13.12.2019, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Βουνών | Το power point με τις διαφάνειες ΕΔΩ)

Α. Γνωριμία  και συνεργασία με το Γιάννη Σχίζα

Με το Γιάννη Σχίζα γνωρίστηκα το 1998 «εξ αποστάσεως» αρχικά μέσω του περιοδικού ΟΙΚΟΤΟΠΙΑ. Ήταν η εποχή που αναζητούσα πληροφορίες, πολιτικές και κοινωνικές προσεγγίσεις με έναν οικολογικό τρόπο. 

Την ίδια περίοδο προετοίμαζα την έκδοση του περιοδικού ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ, τρίμηνης κυκλοφορίας, το οποίο στη συνέχεια το ταχυδρομούσα σε φίλους, ΜΜΕ και διαμορφωτές γνώμης. Μέσα στους παραλήπτες ήταν και το περιοδικό ΟΙΚΟΤΟΠΙΑ, διευθυντής του οποίου ήταν ο Γιάννης Σχίζας.

Κάποια στιγμή επικοινώνησε ο Γιάννης Σχίζας μαζί μου για να μάθει για το περιοδικό γιατί η κυκλοφορία του καθυστερούσε, έτσι γνωριστήκαμε και ξεκίνησε η συνεργασία με το Γιάννη Σχίζα και το περιοδικό ΟΙΚΟΤΟΠΙΑ. Αναφέρω δύο από τα άρθρα που έγραψα και δημοσιεύτηκαν στην ΟΙΚΟΤΟΠΙΑ: «Περί ορεινής πεζοπορίας» (2002) και «Αισθητικές παρεμβάσεις στις παραθαλάσσιες πόλεις» (σε δύο τεύχη) – ΒΟΥΝΟ και Θάλασσα.

[4 Απριλίου 1999 στις ΔΑΦΝΕΣ - Παρουσίαση του βιβλίου του Γιάννη Σχίζα "Ο άλλος τουρισμός"]

Νωρίτερα, στις 4 Απριλίου του 1999, με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του Γιάννη Σχίζα «Ο άλλος τουρισμός»,  είχε γίνει μια πολύπλευρη εκδήλωση και παρουσίαση, στο Δημοτικό κατάστημα του Δήμου Χαϊδαρίου «ΔΑΦΝΕΣ».  Η εκδήλωση  συνδύαζε έκθεση φωτογραφίας του Γιάννη Ιγγλέση, εικαστική παρέμβαση του Χάρη Λαλέ και ξενάγηση στη Μονή Δαφνίου με τη Μίνα Ζαμπούνη. 

[Μανώλης Γλέζος και Γιάννης Σχίζας στη Μονή Δαφνίου, μετά την παρουσίαση του βιβλίου "Ο άλλος τουρισμός"]

Στην εκδήλωση συμμετείχαν για να τιμήσουν το Γιάννη Σχίζα οι εκλιπόντες Ευθύμης Παπαδημητρίου (καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων), ο Γιώργος Ντούρος (δασολόγος, είχε διατελέσει Δασάρχης Πάρνηθας και ανώτατο στέλεχος στη δασική υπηρεσία), ο Μανώλης Γλέζος, ο Δήμαρχος Χαϊδαρίου  Κυριάκος Ντηνιακός κ.ά.

[Από την ημερίδα «Η τοπική αυτοδιοίκηση και οι ραγδαίες αλλαγές στην Ελλάδα και στην Ευρώπη» - Ο Γιάννης Σχίζας παρουσιάζει το θέμα ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ]

Στις 16 Φεβρουαρίου του 2002, ο Γιάννης Σχίζας συμμετείχε στην ημερίδα που διοργάνωσα ως εκδότης του περιοδικού ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ με τίτλο «Η τοπική αυτοδιοίκηση και οι ραγδαίες αλλαγές στην Ελλάδα και στην Ευρώπη». Ο Γιάννης Σχίζας παρουσίασε το θέμα ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ». Διαβάζω ένα απόσπασμα από την ομιλία του:

«Η τοπική αυτοδιοίκηση έχει όντως πολιτικό χαρακτήρα, όπως και η οικολογία. Γενικώς τα πάντα, από την εποχή του Νεάντερνταλ μέχρι τη συντέλεια των αιώνων, είχαν και θα έχουν πολιτικό χαρακτήρα. Πολιτικό χαρακτήρα με την έννοια ότι συνδέονται και διαπλέκονται, ότι υπόκεινται στο νόμο της καθολικής αλληλεπίδρασης…»

Στις 5 Δεκεμβρίου του 2007 ο ΟΙΚΟ.ΠΟΛΙ.Σ. Χαϊδαρίου, την περίοδο εκείνη ήμουν πρόεδρος, διοργάνωσε σε συνεργασία με την ΟΙΚΟΤΟΠΙΑ και το Γιάννη Σχίζα εκδήλωση με θέμα «ΥΠΕΡΘΕΡΜΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ – ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ». Δεν ξέρω αν πριν από δώδεκα χρόνια το θέμα της κλιματικής αλλαγής ήταν στην ατζέντα της πολιτικής και της κοινωνικής ζωής στη χώρα μας.

Β. Το συγγραφικό και πολιτικό έργο του Γιάννη Σχίζα

Το συγγραφικό του έργο, εννοώ τα βιβλία τα οποία έχουν εκδοθεί, θα τα χώριζα σε δύο βασικές κατηγορίες.

Πρώτη κατηγορία: εκδόσεις με  θεωρητικό περιεχόμενο. Στην κατηγορία αυτή εντάσσω τα βιβλία: Πόλη, Φύση  και Κοινωνία (1990), Αττική (1996), Ο άλλος τουρισμός (1998), Τα βουνά κ.ά κείμενα (2003)

Δεύτερη κατηγορία: οι εκδόσεις που έχουν εντονότερα τα βιωματικά χαρακτηριστικά. Στην κατηγορία αυτή εντάσσω τα βιβλία: Ο Υμηττός (1991), Ο κατά φαντασίαν ιπτάμενος (2008), Ο κήπος μου (2014), Εραστής μετεωρολογικών φαινομένων (2018), Πληθυντική ζωή (2019).

Ωστόσο και οι δύο κατηγορίες  βιβλίων εφάπτονται, δεν υπάρχει απόλυτος και πλήρης διαχωρισμός. Έτσι και στις δύο κατηγορίες συνυπάρχουν θεωρητικές προσεγγίσεις και βιωματικά στοιχεία, σε διαφορετική αναλογία και μίξη σε κάθε κατηγορία.

Συγγραφικό έργο θεωρώ επίσης τις εκπομπές στο ραδιόφωνο της ΕΡΤ OPEN και στην τηλεόραση Green Architects, ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ κ.ά., που ήταν ένας συνδυασμός συνεντεύξεων με προσκαλεσμένους του Γιάννη Σχίζα, αλλά και διατύπωση δικών του θέσεων για το τοπίο, την πολιτική, τον πολιτισμό, την ιστορία, την οικολογία κ.λπ.

Σε όλες τις εκδόσεις των βιβλίων του Γιάννη Σχίζα, σε όλα τα άρθρα, τις εκπομπές στο ραδιόφωνο και στην τηλεόραση ο αναγνώστης, ο ακροατής, θεατής θα διαπιστώσει ότι ο Γιάννης Σχίζας συχνά αναφέρεται σε διανοούμενους, καλλιτέχνες, εκδόσεις κ.λπ. Κατά τη γνώμη μου αυτό το κάνει όχι για να στερεώσει και για να δικαιολογήσει την άποψή του – αποδεκτή και γνωστή μέθοδος όταν γίνεται με φειδώ -  αλλά για να προκαλέσει εμμέσως  το ενδιαφέρον των αναγνωστών, να ενημερωθούν, να διαβάσουν να ανατρέξουν στις πηγές και πολλές φορές για να επισκεφτούν μια τοποθεσία ειδικού ενδιαφέροντος, π.χ. ένα βουνό, μια έκθεση ζωγραφικής, να δουν μια ταινία ή να ακούσουν ένα δίσκο. Με άλλα λόγια προκαλεί το κοινό και το προωθεί με ένα διακριτικό, πρωτότυπο  αλλά ευγενικό τρόπο να προσφύγεις στις πηγές.

Διαβάζω ένα απόσπασμα, ένα δείγμα της προώθησης και προβολής και άλλων πηγών,  από το βιβλίο του Πληθυντική Ζωή:

«Υπήρχε, αναμφίβολα, σε αυτά λίγο απολιτίκ αναχωρητισμός και μια ψυχο – ροβινσιωνιάδα με όρους τεχνολογίας… Παραδείγματος χάρη από τον Βερσίνιν, ήρωα του Τσέχωφ στις περίφημες «Τρεις αδελφές»…. Και συνεχίζει «Πήραμε πάντως ό,τι πήραμε για τα τοτινά και τα μεταγενέστερα χρόνια από μια υπόθεση που δεν ήταν ανακαινισμένος Ιούλιος Βερν, Βάσκο ντε Γκάμα της αεροπορίας ή φάρσα, όπως του Όρσον Ουέλς (1938) που σήκωσε από τους καναπέδες, ντιβάνια, καρέκλες, πολυθρόνες και κάθε καθιστικό τους Αμερικανούς με την περίφημη εκπομπή περί εισβολής Αρειανών… Στον χώρο των οικολογικών ιδεών το διάστημα είχε μια χαλαρή παρουσίας, χάρη του Ινστιτούτου Worldwatch….»

Στο απόσπασμα που σας διάβασα, τουλάχιστον εγώ ως αναγνώστης, προκαλούμαι από το Γιάννη Σχίζα να μάθω περισσότερα για τον ήρωα του Τσέχωφ, τη φάρσα του εικοσιτριάχρονου  Όρσον Ουέλς και το Ινστιτούτο Worldwatch.

Επίσης η συχνή αναφορά στο έργο του, του όρου ΧΑΙΡΕ ΟΡΟΣ ΑΛΑΤΟΜΗΤΟΝ, προσωπικά με έκανε να διαβάσω τους Α’  χαιρετισμούς και να ανακαλύψω και άλλα ΧΑΙΡΕ προς την Παναγία.

Ένα άλλο στοιχείο στη γραφή του είναι η γλώσσα και η σύνταξη. Προφανώς δεν είμαι γλωσσολόγος αλλά θα έλεγα ότι ο Γιάννης Σχίζας χρησιμοποιεί μια γλώσσα γραφής – δεν θα την έλεγα πρωτότυπη – αλλά με προσωπικότητα και χαρακτήρα που αναγνωρίζεις αμέσως το συγγραφέα. Ωστόσο ορισμένες λέξεις είναι δικής του επινόησης ή σύνθεσης, όπως π.χ. η λέξη  ψυχο – ροβινσιωνιάδα, που διάβασα παραπάνω στο απόσπασμα,  η λέξη «ιστορικο- πολιτιστικο- κοινωνιολογική ανάλυση του ζητήματος» κ.ά. παρόμοιες λέξεις που ο αναγνώστης μπορεί να τις απολαύσει σχεδόν σε όλα τα βιβλία του.

Για τα γραπτά του Γιάννη Σχίζα ισχύει αυτό που αναφέρει ο Frederic Gros, στο βιβλίο «Περπατώντας» - ένα βιβλίο που μου το σύστησε ο άλλος βουνίσιος, ο Γιώργος Παπαγεωργίου -  ότι δηλαδή «αποπνέουν έναν αέρα καθαρότητας. Είναι ο αέρας της υπαίθρου, των ψηλών βουνών….».

Γ. ΤΑ ΒΟΥΝΑ TO  ΤΟΠΙΟ KAI O ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ – στο έργο του Γιάννη Σχίζα

Στην προηγούμενη ενότητα ανάφερα ότι τα γραπτά του Γιάννη Σχίζα «αποπνέουν τον αέρα της υπαίθρου». Αυτό δεν είναι τυχαίο…. Ο Γιάννης Σχίζας – μπορεί να κατοικεί στο κέντρο «κατάκεντρο» της Αθήνας, αλλά είναι άνθρωπος της υπαίθρου, του τοπίου, των βουνών και της θάλασσας….

Αυτό δεν σημαίνει ότι παραγνωρίζει την πόλη. Την «τιμάει» και αυτή ιδιαίτερα. Αναφέρομαι στα βιβλία του «Πόλη, Φύση και Κοινωνία» (1990), «Αττική – Μια οικολογική περιήγηση στο παρελθόν και το μέλλον» (1996), ο Κήπος μου (2014) με αναφορές στο πατρικό του, στην Ηλιούπολη.

Ο Γιάννης Σχίζας διακρίνεται για την ικανότητα του «προβλέπειν»…. Η πρόβλεψη, η εκτίμηση των επιπτώσεων και η πρόληψη είναι ένα χαρακτηριστικό της Οικολογίας, που την επιβεβαιώνει ως Πολιτική Οικολογία ο Γιάννης Σχίζας με το έργο του.

Διαβάζω ένα απόσπασμα από το βιβλίο του «ο άλλος τουρισμός», 1998:

«Οι κριτικές επιφυλάξεις ή ακόμη και η εξτρεμιστική απέχθεια προς τον μαζικό τουρισμό γίνονται συμπεριφορές υπολογίσιμου κοινωνικού μεγέθους. Οι επιπτώσεις και παρενέργειες του τουρισμού στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον, στα ανθρώπινα ήθη και στις συμπεριφορές των υποδοχέων του τουρισμού, στην ποιότητα ζωής και στις κοινωνικές σχέσεις των εγχώριων, γίνονται αισθητές και αποδοκιμάζονται….»

Τα προβλήματα που αναφέρει είκοσι χρόνια πριν ο Γιάννης Σχίζας, δηλαδή το 1998, σήμερα, το 2019, καταγράφονται με τον όρο υπερτουρισμός/ overtourism, ο οποίος – υπερτουρισμός - έχει προκαλέσει κοινωνικές αντιδράσεις και ανερχόμενα κινήματα στη Βαρκελώνη, στη Βενετία και αλλού. «Tourists go home».

Στο βιβλίο του «Τα βουνά του κόσμου», 2003, γράφει:

«… οι εξορύξεις, η υλοτομία, η οδοποιία, το κυνήγι, συγκροτούν ένα σύνολο διασυνδεδεμένων απειλών..»

και συνεχίζει με ένα απόσπασμα από το Γιώργο Ντούρο

«Στο ορεινό ανάγλυφο της χώρας η λατομική και μεταλλευτική δραστηριότητα δημιουργούν «ουλές» που δεν επιδέχονται καμιά «πλαστική επέμβαση».

Στο ίδιο το βιβλίο ο συγγραφέας αναφέρει ως θετικό παράδειγμα το «Αλπικό Πολιτιστικό μονοπάτι» μήκους 1800 χιλιομέτρων που το διαμορφώνουν οι ΦΙΛΟΙ της ΦΥΣΗΣ, χωρίς να προχωρήσουν σε νέες χαράξεις, αλλά ενοποιώντας υπάρχοντα μονοπάτια, κι ακόμα χωρίς να δημιουργήσουν οποιεσδήποτε εγκαταστάσεις…» (σελ.100).

«… Σήμερα τα Βουνά του κόσμου, μετά την ανάβαση του Χίλαρυ στην κορυφαία των κορυφών των Ιμαλαΐων, έστω και υπό καθεστώς απειλής, εξακολουθούν να είναι φορείς αρκετών «αδιατάρακτων» μορφών χλωρίδας, πανίδας, τοπίων και πολιτιστικών καταστάσεων… Καθώς το περιβάλλον υφίσταται διαρκώς σε μεγαλύτερες δόσεις την ανθρώπινη παρέμβαση και γίνεται όλο και πιο «ανθρωποποίητο», τα βουνά λειτουργούν σαν ντοκουμέντα μια ιστορίας που διαδραματιζόταν πέρα από τον πολιτισμό. Γι αυτό και η νοσταλγία, η  επιστροφή στις ρίζες της ζωής, η αναπόληση της υπαρξιακής περιπέτειας, εξακολουθούν να είναι συνιστώσες της ανθρώπινης βούλησης για ορειβασία…»

Για αυτό και στο βιβλίο του «Εραστής Μετεωρολογικών φαινομένων», 2018, γράφει:

«Στην εργασία μου «Τα βουνά του κόσμου», είχα κατακεραυνώσει το κυνηγητό του κατορθώματος, της επίδοσης και των ρεκόρ, που έκανε πολλούς ορειβάτες και ορεινούς πεζοπόρους να «φορτσάρουν» και να ανταγωνίζονται στον υπαίθριο χώρο, χωρίς να εντρυφούν στη διαρκή ή παροδική ιδιαιτερότητα αυτού του χώρου – λόγω των μεταβλητών μετεωρολογικών καταστάσεων, της εναλλασσόμενης βλάστησης, της γεωμορφολογίας»

Κυρίες και κύριοι,

Πρέπει να είμαστε ευτυχείς που έχουμε στη χώρα μας συγγραφείς όπως το τιμώμενο πρόσωπο σήμερα, ο Γιάννης Σχίζας… πρέπει να είμαστε ευτυχείς και χαρούμενοι που το έργο του είναι ελεύθερο στο διαδίκτυο χάρη στον Αντώνη Καλογήρου, στο pezoporia.gr.

Πρέπει να είμαστε ευτυχείς, χαρούμενοι και υπερήφανοι που στη χώρα μας έχουμε συγγραφείς υπερασπιστές των βουνών και γενικότερα της φύσης, όπως ο Γιάννης Σχίζας, ο Γιώργος Σφήκας  και ο Κώστας Τσιβελέκας (που τιμήθηκαν από το ΠΕΡΙ.ΠΟΛ.Ο σε παλαιότερες εκδηλώσεις του ΠΕΡΙ.ΠΟΛ.Ο.), ο Νίκος Νέζης (βραβευμένος από την Ακαδημία Αθηνών), ο Αντώνης Καλογήρου με το μνημειώδη έργο του ΣΤΙΣ ΚΟΡΦΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ (Παρουσιάζονται 249 χώρες και τα 243 υψηλότερα βουνά κάθε χώρας).

Σας αποχαιρετώ με το σύνθημα ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΒΟΥΝΑ που είναι και το σύνθημα των Naturefriends – των ΦΙΛΩΝ της ΦΥΣΗΣ από το 1895.

·        Ο Κώστας Φωτεινάκης είναι πρόεδρος του Ελληνικού Δικτύου ΦΙΛΟΙ της ΦΥΣΗΣ/ Naturefriends Greece | Mail: xpolis@gmail.com

[Πεζοπορία από Αυλώνα - Αγία Μαρίνα. Από δεξιά προς τα αριστερά: Γιάννης Σχίζας, Γιώργος Παπαγεωργίου, Κώστας Φωτεινάκη, Διονύσης Πανταζόπουλος (2018)]

[Γιάννης Σχίζας και Νίκος Καρούνης, στην πρόσφατη ξενάγηση στη Μονή Δαφνίου, που διοργάνωσε το Ελληνικό Δίκτυο ΦΙΛΟΙ της ΦΥΣΗΣ/ Naturefriends Greece, 23 Νοεμβρίου 2019, ΕΔΩ]