Κώστας Φωτεινάκης (Ομιλία - Άρθρο): «Ιστορία, Περιβάλλον, Πολιτισμός και Βιώσιμη Ανάπτυξη στη Δυτική Αθήνα – Αττική»

«Ιστορία, Περιβάλλον, Πολιτισμός και Βιώσιμη Ανάπτυξη  στη Δυτική Αθήνα – Αττική»

Άρθρο με βάση την ομιλία του Κώστα Φωτεινάκη στην ημερίδα «Ιστορία – Περιβάλλον – Πολιτισμός και Βιώσιμη ανάπτυξη στη Δυτική Αθήνα, Αττική» (8 Δεκεμβρίου 2018)

[το Power Point της ομιλίας ΕΔΩ]

Οι τρεις πρώτες λέξεις «Ιστορία, Περιβάλλον, Πολιτισμός» θα μπορούσαν να είχαν συμπτυχθεί σε μια λέξη. Τη λέξη ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ όπως περιγράφεται στο νόμο 1650/1987. Δηλαδή….

Περιβάλλον: είναι «το σύνολο των φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων και στοιχείων που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση και επηρεάζουν την οικολογική ισορροπία, την ποιότητα της ζωής, την υγεία των κατοίκων, την ιστορική και πολιτιστική παράδοση και τις αισθητικές αξίες».

 Ο όρος Βιώσιμη ή Αειφόρος Ανάπτυξη (Α.Α.) δηλώνει την  «ανάπτυξη που καλύπτει τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να θέτει σε κίνδυνο τη δυνατότητα των μελλοντικών γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες». (UN General Assembly 1987, σελ. 54)

Με απλούστερα λόγια  η βιώσιμη ανάπτυξη θα μπορούσε να περιγραφεί με την πρόταση «Τον κόσμο αυτόν δεν τον κληρονομήσαμε από τους γονείς μας, τον δανειστήκαμε από τα παιδιά μας».

Το Ελληνικό Δίκτυο ΦΙΛΟΙ της ΦΥΣΗΣ συνδυάζει όλες τις δράσεις του με τους 17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ, 2015. Ιδιαίτερα όμως έχουμε επικεντρωθεί στο στόχο 11 «Βιώσιμες Πόλεις & Κοινότητες»  και ειδικότερα στον  υποστόχο (11.4) «Διαφύλαξη και ανάδειξη της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς», στο πλαίσιο του οποίου έχει σχεδιαστεί η σημερινή ημερίδα.

Ο ΟΡΟΣ ΔΥΤΙΚΗ ΑΘΗΝΑ – ΔΥΤΙΚΗ ΑΤΤΙΚΗ

Με τον όρο Δυτική Αθήνα εννοούμε τους οκτώ Δήμους (Αγίας Βαρβάρας, Αιγάλεω, Αγίων Αναργύρων – Καματερού,  Ιλίου, Περιστερίου, Πετρούπολης  και Χαϊδαρίου)

Με τον όρο Δυτική Αττική εννοούμε τους πέντε Δήμους (Ασπροπύργου, Ελευσίνας, Μάνδρας – Ειδυλλίας, Μεγαρέων και Φυλής)

Σχηματικά θα  λέγαμε ότι το αντικείμενο του προγράμματος «Πάμε Δυτικά – Ανακαλύπτουμε τη Δυτική Αθήνα» και της σημερινής ημερίδας περιλαμβάνει κυρίως τις περιοχές που αναπτύχθηκαν κατά μήκος της Ιεράς Οδού και δυτικά του ποταμού Κηφισού, χωρίς όμως να περιορίζεται σε αυτές, μιας και εκτείνεται και σε άλλες περιοχές όπως π.χ. οι υγρότοποι Βουρκάρι Μεγάρων και Ψάθας, το Πάρκο Τρίτση, τα Αιγόσθενα (Πόρτο Γερμενό), το τείχος του Δέματος, το ασβεστοκάμινο στην Πετρούπολη κ.λπ.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΥΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ - ΑΤΤΙΚΗΣ

Την περιοχή της Δυτικής Αθήνας – Αττικής, την έχουν περιγράψει δεκάδες περιηγητές, ιστορικοί και συγγραφείς μιας και ήταν η κύρια είσοδος προς την Αθήνα από την Πελοπόννησο, τα νησιά του Ιονίου, την Ήπειρο ακόμα και την Ευρώπη. Από τον Παυσανία μέχρι το φιλέλληνα Φραγκίσκο Σατωμπριάν, τον άγγλο συνταγματάρχη William Martin Leake, τον Χένρυ Μίλλερ, τη Βιργινία Γουλφ κ.ά.

Δύο αρχαίες πόλεις, η Ελευσίνα και τα Μέγαρα, η αρχαία Λίμνη των Ρειτών και η Ιερά Οδός με τα ιστορικά ίχνη ορατά μέχρι τις ημέρες μας, η Μονή Δαφνίου (Παγκόσμιο Μνημείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς), ο Κηφισός και ο Ελαιώνας της Αθήνας,  το Όρος Αιγάλεω – Ποικίλο συναντούσαν οι επισκέπτες και οι περιηγητές  στη διαδρομή τους προς την Αθήνα.

Μια τρίτη πόλη, η  αρχαία Φυλή, με το ονομαστό φρούριο, με το σπήλαιο του Πανός στην Πάρνηθα, στο οποίο εκτυλίσσεται η υπόθεση της κωμωδίας του Μενάνδρου «Δύσκολος» (του πρώτου Μισάνθρωπου), σε κοντινή απόσταση από το τείχος του Δέματος, έχει πολλά και «κρυμμένα» μυστικά που θα πρέπει να τα ανακαλύψουμε και να τα αναδείξουμε.

Για την ιστορία της Δυτικής Αθήνας και της Δυτικής Αττικής έχουν εκδοθεί πολλά και σημαντικά βιβλία, ειδικές εκδόσεις Δήμων και έχουν δημοσιευτεί επιστημονικά και ερευνητικά άρθρα, έχουν πραγματοποιηθεί εκθέσεις, όπως η  πρόσφατη επιτυχημένη περιοδική έκθεση για τα Ελευσίνια Μυστήρια στο Μουσείο της Ακρόπολης.

ΕΧΟΥΝ ΓΙΝΕΙ ΠΟΛΛΕΣ ΗΜΕΡΙΔΕΣ ΜΕ ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΗ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ

Το ερώτημα είναι: Τι διαφορετικό έχει να προσφέρει αυτή η  ημερίδα:

Δεν υποτιμούμε τις ημερίδες, τα συνέδρια και τις συναντήσεις που προηγήθηκαν. Αντίθετα τις προβάλαμε  μέσω της ιστοσελίδας μας, και θα επιχειρήσουμε  να φέρουμε  πιο κοντά τα μέρη εκείνα που συμφωνούν για μια ανάπτυξη στην περιοχή με σεβασμό στον άνθρωπο και στο περιβάλλον.

Μια βιώσιμη ανάπτυξη που θα επιδιώξει τη «θεραπεία» των πληγών που προκάλεσε η άναρχη βιομηχανική ανάπτυξη και παράλληλα θα προβάλλει την αναγκαιότητα της διατήρησης της καλλιεργήσιμης γης – την αξιοποίηση του ιστορικού, περιβαλλοντικού και πολιτιστικού κεφαλαίου.

 Το διαφορετικό λοιπόν που επιδιώκουμε – αλλά που δεν εξαρτάται μόνο από εμάς -  είναι η ημερίδα (και γενικότερα το πρόγραμμα που υλοποιούμε) να μην είναι το τέλος, αλλά μια συνέχεια, ένα έναυσμα για μια αποτελεσματικότερη συνεργασία μεταξύ πολιτών και φορέων για την προστασία του περιβάλλοντος και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς, την προβολή των θετικών στοιχείων της περιοχής.

ΟΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ Φίλων της Φύσης  για την περιοχή

Δεν θα ανακαλύψουμε την Αμερική.

Μια πρώτη και γενική πρόταση που απευθύνουμε είναι:

Να αξιοποιήσουμε ότι  θετικό περιλαμβάνεται, με κριτήριο τη Βιώσιμη Ανάπτυξη, σε νόμους, Προεδρικά Διατάγματα, Περιφερειακά και Τοπικά αναπτυξιακά σχέδια κ.ά.

Οι ΦτΦ με βάση

α) τις θέσεις που έχουμε επεξεργαστεί στην ημερίδα που διοργανώσαμε με τίτλο «Τουρισμός που δεν πληγώνει» το 2013 αλλά και τη διακήρυξη του Βερολίνου για την μεταρρύθμιση του τουρισμού που έχουμε προσυπογράψει, 2017

β) τα όσα θετικά κατά τη γνώμη μας στοιχεία περιγράφονται στο Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας – Αττικής, 2021, ΠΔ -  Ν. 4277/2014 καταθέτουμε τις εξής ειδικότερες προτάσεις:

ΑΞΟΝΑΣ Α’ ΜΕ ΒΑΣΗ ΟΣΑ ΘΕΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ ΤΟΥ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΘΗΝΑΣ ΑΤΤΙΚΗΣ – ΑΞΟΝΑΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΤΩΝ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΩΝ ΠΛΗΓΩΝ ΚΑΙ ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΝΕΩΤΕΡΩΝ ΠΛΗΓΩΝ

Σύμφωνα με την «αρχή της πρόληψης της περιβαλλοντικής ζημίας, προκειμένου να αποφεύγεται η υποβάθμιση του περιβάλλοντος» (ΡΣΑ αρ.37)

1.     «Προτεραιότητα αποτελεί η εξυγίανση του επιβαρυμένου Θριάσιου Πεδίου» (ΡΣΑ αρ.17.7.δ) –  ζητούμενο είναι η αποδοχή της περιγραφής και να συμφωνήσουμε ότι το Θριάσιο Πεδίο παρά την αποβιομηχάνιση εξακολουθεί και  είναι επιβαρυμένο.

2.     «Μείωση των περιβαλλοντικών πιέσεων» (ΡΣΑ αρ.17.α) – οι πιέσεις, κατά τη γνώμη μας προέρχονται κυρίως  από τα ΕΛΠΕ Ελευσίνας και Ασπροπύργου και από τον ΟΕΔΑ (ΧΥΤΑ) ΦΥΛΗΣ,  και για αυτό θα πρέπει να παρθούν άμεσα μέτρα.

3.     «Η κατάρτιση προγράμματος αναβάθμισης του περιβάλλοντος και άρσης των συνεπειών που επέφερε στην ευρύτερη περιοχή, κατ' επέκταση και στη χωρική υποενότητα Δυτικής Αττικής, ο χώρος Ολοκληρωμένης Εγκατάστασης Διαχείρισης Απορριμμάτων (ΟΕΔΑ) Δυτικής Αττικής» (εννοεί το ΧΥΤΑ Φυλής) (ΡΣΑ 9.3.1 στ) | Δρομολόγηση ενεργειών με χρονοδιάγραμμα για την αποσυμφόρηση του ΧΥΤΑ Φυλής με προοπτική να κλείσει και να αποκατασταθεί ο περιβάλλον χώρος σε συνδυασμό με την ανάδειξη του Τείχους του Δέματος (βλέπε και Β.9)

4.     «Η εξυγίανση του βυθού του κόλπου Ελευσίνας- Ασπροπύργου και η διαχρονική παρακολούθηση αναβάθμισης του Σαρωνικού» (ΡΣΑ αρ.9.3.1 η) -  η γνώμη μας είναι ότι η επαναλειτουργία των ναυπηγείων Σκαραμαγκά και Ελευσίνας  με όρους των προηγούμενων δεκαετιών στον τομέα των επισκευών, και ιδιαίτερα των δεξαμενισμών των πλοίων (αμμοβολές -  βαφές),  θα επιβαρύνει και δεν θα εξυγιάνει το βυθό του Κόλπου της Ελευσίνας.

5.     «Ο Λιμένας Ελευσίνας σε νέα θέση εκτός πόλης….». (παράρτημα ΡΣΧ  αρ.30, σ. 4976) – κατά αρχάς απομάκρυνση από τη Βλύχα των  παροπλισμένων ή βυθισμένων πλοίων και κατά προτεραιότητα το «κομμένο» για σκραπ σκάφος το οποίο απειλεί με ρύπανση την Ελευσίνα.

Στην παρουσίαση του Άξονα Α’ ανέφερα τη φράση «με όσα θετικά στοιχεία περιλαμβάνει το Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας – Αττικής» γιατί το σχέδιο περιλαμβάνει και αρνητικά στοιχεία,  όπως π.χ. δεν προστατεύει τη Μεγαρίδα, καθώς τη θεωρεί ως απόθεμα γης προς εκμετάλλευση μεταφορικών δικτύων, εφοδιαστικής αλυσίδας κ.ά.

Για εμάς η Μεγαρίδα αποτελεί ένα σημαντικό απόθεμα γεωργικής γης υψηλής παραγωγικότητας στην Αττική, με πλούσιο πρωτογενή τομέα και με ποιοτικά προϊόντα οινοποιίας, ελαιόλαδου, πτηνοτροφίας, κτηνοτροφίας κ.ά.

ΑΞΟΝΑΣ Β’ - ΜΕΤΡΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ – ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΑΝΑΔΕΙΞΗΣ

1.    Σύνδεση του Ιστορικού Κέντρου Αθήνας – Κεραμεικού με τον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας, μέσω της Ιεράς Οδού.  (ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΡΣΑ Αρ.15. παρ.5. Β)

2.     Δημιουργία αρχαιολογικού περιπάτου με αφετηρία τον αρχαιολογικό χώρο της «Κρήνης του Θεαγένους» στο βόρειο τμήμα της πόλης των Μεγάρων. (ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΡΣΑ Αρ.15. παρ.5. ΙΑ)

3. Οι Ορεινοί Όγκοι: Αιγάλεω - Ποικίλο, Γεράνεια, Πατέρας, Πλάστρα, Κιθαιρώνας καθορίζονται ως περιοχές προστασίας του οικοσυστήματος, αναψυχής, πεζοπορίας και θέας και αναδεικνύεται ο χαρακτήρας ως «ιστορικά περάσματα» με τη διαμόρφωση αξόνων πεζοπορίας που ακολουθούν αρχαίους δρόμους και μονοπάτια. (ΡΣΑ Άρ.23 – τουρισμός φύσης και ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΡΣΑ αρ.18. γ, ε) – Ειδικότερη πρόταση των ΦτΦ: Ταυτοποίηση και ανάδειξη των μονοπατιών και των ιστορικών ιχνών, σύμφωνα με τους χάρτες της Αττικής του Kaupert (PYRGOS. ELEUSIS, PLYLIS).

4.     Μονή Δαφνίου (Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς – το μοναδικό με υψηλή και παγκόσμια πιστοποίηση στα δυτικά): α) να παρθούν όλα τα μέτρα, να προσληφθεί προσωπικό και να λειτουργήσει με όρους μουσείου σε καθημερινή βάση β) Να αλλάξει χαρακτήρα το καφέ «Γιορτή» του Δήμου Χαϊδαρίου και να γίνει χώρος πολιτισμού, «εντευκτήριο» των επισκεπτών της Μονής Δαφνίου/

5.     Γιορτή κρασιού στο Δαφνί: Να επαναλειτουργήσει στον ίδιο χώρο, σε μικρή κλίμακα, με διαφορετικά χαρακτηριστικά από την προηγούμενη που είχε εκφυλιστεί.

6.     Ακτή Σκαραμαγκά: Να γίνουν μικρής κλίμακας παρεμβάσεις καθαρισμός, απομάκρυνση βυθισμένων σκαφών, τοποθέτηση καθιστικών, στεγάστρων κ.λπ.

7.     Υγρότοποι της Δυτικής Αττικής (Α’ προτεραιότητας στο ΡΣΑ): Λίμνη Κουμουνδούρου, Βουρκάρι Μεγάρων, Ψάθα. Να κατασκευαστούν σύγχρονα παρατηρητήρια  για την ορνιθοπανίδα, σύμφωνα με τα υποδείγματα της Ορνιθολογικής.

8.     Αρχαιολογικό Μουσείο Ελευσίνας: Νέο σύγχρονο μουσείο, εκτός του αρχαιολογικού χώρου, σύμφωνα με τις προτάσεις της αρχαιολογικής υπηρεσίας.

9.     Ανάδειξη του Τείχους του Δέματος, του Φρουρίου της Φυλής, του Πύργου στο λόφο Πυργάθι στον Ασπρόπυργο κ.ά.

10. Πάρκο Αντώνη Τρίτση: Ευκολότερη σύνδεση με τα μέσα Μαζικής Μεταφοράς (ελαφρύ τραμ που προβλέπεται από το ΡΣΑ)

11. Πάρκο Μπαρουτάδικο: Πάρκο Βιομηχανικής μνήμης και Αστικής Σπηλαιολογίας

12. Ασβεστοκάμινο Πετρούπολης: να γίνει μουσείο των Ασβεστοκάμινων της Αττικής (στο Ποικίλο Όρος έχουμε καταγράψει περισσότερα από 10 μικρότερα ασβεστοκάμινα)

13. Να συνεχιστούν οι διαδικασίες συντήρησης στο ΜΠΛΟΚ15 στο Στρατόπεδο Χαϊδαρίου, που έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο, και να γίνει αυτόνομα επισκέψιμο Μνημείο της Εθνικής Αντίστασης.

14. Η οργάνωση και η προβολή του θρησκευτικού τουρισμού (ιδιαίτερα στην περιοχή των Μεγάρων)

15. Να χαρακτηριστούν τα κτήρια που αποτελούν το βιομηχανικό συγκρότημα της ΠΥΡΚΑΛ Ελευσίνας ως μνημεία ή και το σύνολο της έκτασης ως ιστορικού τόπου. 

Θα μπορούσα να αναφέρω και άλλες προτάσεις όπως π.χ. την ανάδειξη του κτηρίου Γύζη και των μεγάλων ζωγράφων στο Χαϊδάρι, το Μουσείο στο ΨΝΑ Δρομοκαΐτειο, το Σπήλαιο του Αιγάλεω (10.000 – 15.000 χρόνια π.Χ. με ίχνη κατοίκησης), τη χλωρίδα και την πανίδα, τα αναρριχητικά πεδία στο Ποικίλο Όρος κ.λπ. – όμως αυτές οι 15 προτάσεις, μαζί με τα μέτρα θεραπείας των υφιστάμενων πληγών (Άξονας Α’)   θεωρώ ότι είναι αρκετές για να δείξουν την κατεύθυνση της βιώσιμης ανάπτυξης που  προτείνουμε.

ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ - ΣΥΝΕΡΓΕΙΕΣ

Για να δρομολογηθούν, ή για να εμπλουτιστούν, ή για να επιταχυνθούν οι ανωτέρω – ή κάποιες άλλες προτάσεις για τη βιώσιμη ανάπτυξη -  χρειάζεται μακροχρόνιος προγραμματισμός, η συνεργασία του δημόσιου τομέα – συμπεριλαμβανομένων των υπηρεσιών και των επιστημονικών ιδρυμάτων, ιδιαίτερα του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, των  εφορειών αρχαιοτήτων  και των δασικών υπηρεσιών, του ιδιωτικού τομέα καθώς και της κοινωνίας των πολιτών.

Στον 17^ο Στόχο Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ αναφέρεται ότι: «Αυτές οι χωρίς αποκλεισμούς συνεργασίες, οι οποίες βασίζονται σε αρχές, αξίες, κοινό όραμα, κοινούς στόχους και οι οποίες τοποθετούν τους ανθρώπους και τον πλανήτη στο επίκεντρο, είναι απαραίτητες, σε παγκόσμιο, περιφερειακό, εθνικό και τοπικό επίπεδο.»

Το Ελληνικό Δίκτυο ΦΙΛΟΙ της ΦΥΣΗΣ στο μέτρο των δυνατοτήτων του, παράλληλα με τις αυτόνομες δράσεις του, είναι πρόθυμο να συνεργαστεί για μια βιώσιμη ανάπτυξη που να σέβεται τον άνθρωπο και το περιβάλλον.

[Ο Κώστας Φωτεινάκης είναι ο πρόεδρος των ΦΙΛΩΝ της ΦΥΣΗΣ. Η ημερίδα πραγματοποιήθηκε στις 8 Δεκεμβρίου 2018, στο Δημαρχείο Αιγάλεω στο πλαίσιο του προγράμματος «Πάμε Δυτικά -  Ανακαλύπτουμε τη Δυτική Αθήνα»  που υλοποιεί 2018 το Ελληνικό Δίκτυο ΦΙΛΟΙ της ΦΥΣΗΣ/ Naturefriends Greece με την υποστήριξη του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος.]