Κώστας Φωτεινάκης: Παρουσίαση του βιβλίου του Στέφανου Σταμέλλου "Από τον Παγασητικό έως τον Αμβρακικό - Ένα οδοιπορικό στα πρώτα σύνορα της Ελλάδας"

 

Στις 10 Δεκεμβρίου 2022, παραμονή της Παγκόσμιας Ημέρας των Βουνών, παρουσίασα σε εκδήλωση που διοργάνωσε το ΠΕΡΙ.ΠΟΛ.Ο Αττικής το βιβλίο του Στέφανου Σταμέλλου με τίτλο "Από τον Παγασητικό έως τον Αμβρακικό - Ένα οδοιπορικό στα πρώτα σύνορα της Ελλάδας" [ΕΔΩ].

Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Εθνικής Αντίστασης Ηλιούπουλης. Το συντονισμό είχε η πρόεδρος του Ομίλου κ.Σούλα Τσιρταβή. Για το βιβλίο μίλησαν επίσης ο κ.Γιώργος Σφήκας, ο κ.Κυριάκος Παπαγεωργίου και ο ίδιος ο συγγραφέας κ.Στέφανος Σταμέλλος.

Οι σημειώσεις μου για την παρουσίαση του βιβλίου "Από τον Παγασητικό έως τον Αμβρακικό - Ένα οδοιπορικό στα πρώτα σύνορα της Ελλάδας".

Κώστας Φωτεινάκης

--------------------------------------------

Α’ ΜΕΡΟΣ – ΒΟΥΝΑ – ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΤΟΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Άξιον Εστί του Οδυσσέα Ελύτη:

Τα θεμέλιά μου στα βουνά

Και τα βουνά σηκώνουν οι λαοί στον ώμο τους

Και πάνω τους η μνήμη καίει/ Άκαυτη βάτος

ΤΟ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΕΓΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑ

Σύμφωνα με την απογραφή του 2021

·       Στο Δήμο Καλαβρύτων ο πληθυσμός μειώθηκε κατά 1764 άτομα (ή κατά 16%).

·       Στο Δήμο Κόνιτσας ο πληθυσμός μειώθηκε κατά 1037 άτομα (ή κατά 16,3%).

·       Στο Δήμο Πωγωνίου ο πληθυσμός μειώθηκε κατά 2101 άτομα (ή κατά 23,5%.

·       Στο Δήμο Γορτυνίας ο πληθυσμός μειώθηκε κατά 2094 άτομα (ή κατά 20,7%).

2022,  Διεθνές Έτος Βιώσιμης Ορεινής Ανάπτυξης

Το πρόβλημα της ερημοποίησης και του δημογραφικού των ορεινών περιοχών είχε καταγραφεί από τα Ηνωμένα Έθνη στην Agenda 21, το 1992 στο Ρίο, και ειδικά στο κεφάλαιο 13 με τίτλο «Διαχείριση ευάλωτων οικοσυστημάτων, Βιώσιμη διαχείριση βουνών».

Αξίζει να υπογραμμίσουμε ότι το 2002 είχε ανακηρυχθεί από τα Η.Ε. ως Διεθνές Έτος Βουνών.

O Tage Michaelsen, Επικεφαλής της Προστασίας Δασών του FAO είχε δηλώσει δύο χρόνια πριν από την ανακήρυξη, το 2000:

"Περισσότερες επενδύσεις στα βουνά και η αναγνώριση των δικαιωμάτων των ορεινών κοινοτήτων... Οι προσπάθειες πρέπει να επικεντρωθούν όχι μόνο στη διατήρηση των ορεινών οικοσυστημάτων αλλά και σε υποδομές, νοσοκομεία, σχολεία και άλλα κοινωνικά ζητήματα".

Σε εθνικό επίπεδο με το νόμο 2742/1999 με θεματικό τίτλο «Χωροταξικός σχεδιασμός και αειφόρος ανάπτυξη» στα άρθρο 2 «Βασικοί στόχοι και αρχές» προβλέπεται «η ενίσχυση του δημογραφικού και πληθυσμιακού τους ισοζυγίου, η διατήρηση και ενθάρρυνση των παραδοσιακών παραγωγικών κλάδων τους και της παραγωγικής πολυμορφίας τους…».

Β’ ΜΕΡΟΣ:  Για το Στέφανο Σταμέλλο και συνολικά για την προσφορά του και το έργο του

Σύμφωνα με την πλατφόρμα ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ ο Στέφανος Σταμέλος έχει γράψει επτά βιβλία. 

https://biblionet.gr/%cf%80%cf%81%ce%bf%cf%83%cf%89%cf%80%ce%bf/?personid=121801

Επιπλέον όμως έχει γράψει δεκάδες άρθρα και έχει κάνει δεκάδες παρεμβάσεις για διάφορα πολιτικά, κοινωνικά, οικολογικά, πολιτιστικά, αυτοδιοικητικά θέματα.

Δεν είναι τυχαίο ότι έχει βραβευθεί ως εθελοντής, ερασιτέχνης, δημοσιογράφος της χρονιάς το 2008 για τη διαχείριση της ιστοσελίδας  ECOLOGY.GR -μια  από τις παλαιότερες ιστοσελίδες. Σταθμό στην ιστορία του Οικολογικού Κινήματος στην Ελλάδα.

Ο Στ.Στ. δεν είναι μόνο συγγραφέας και ορειβάτης  -  Είναι και άνθρωπος των πόλεων, συμμετέχει στην αυτοδιοίκηση, παίρνει μέρος σε Μαραθωνίους κ.λπ.

Γ’ ΜΕΡΟΣ - Από τον Παγασητικό έως τον Αμβρακικό - Ένα οδοιπορικό στα πρώτα σύνορα της Ελλάδας, Αθήνα, 2018

Γράφει στην εισαγωγή/ πρόλογο του βιβλίου ο Σ.Σ. Ιστορικός δεν είμαι «Έχω όμως την πεποίθηση ότι τα πρώτα σύνορα του Ελληνικού Κράτους που ορίστηκαν από τις «Μεγάλες Δυνάμεις» στις 30 Αύγουστου 1832 με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου, έχουν ιδιαίτερο ιστορικό αλλά και πολιτιστικό ενδιαφέρον».

Στον επίλογο του βιβλίου ο συγγραφέας σημειώνει ότι «ήταν τα πρώτα σύνορα του σύγχρονου ελληνικού κράτους για πενήντα χρόνια» και προτείνει τη «χάραξη της τότε συνοριογραμμής» - μια πρόταση με περιβαλλοντικό, ιστορικό, κοινωνικό και πολιτικό ενδιαφέρον την οποία υποστηρίζω και εύχομαι να βρει ευήκοα ώτα.

Επίσημα ιστορικός με τίτλο σπουδών μπορεί να μην είναι ο Στέφανος Σταμέλλος – όπως και όσοι ασχολούνται με τον ένα ή τον άλλο τρόπο με την πολιτική δεν έχουν πτυχίο πολιτικών επιστημών – ιστορικός με πτυχίο μπορεί λοιπόν να μην είναι αλλά στο βιβλίο του εξετάζει ιστορικές και πολιτικές αποφάσεις, τις κρίνει και αναλύει τις συνέπειές της.

Περιγράφει σε πρώτο πρόσωπο, σαν πολιτικός αναλυτής το φαινόμενο της «ληστείας» και τους «ληστές» -  ένας απ’  αυτούς ήταν και ο παππούς του,  «έξι γενιές πίσω», ο οποίος, ο παππούς του, αποτέλεσε το κίνητρο του οδοιπορικού στα πρώτα σύνορα της Ελλάδας (1832).

Διαβάζω:

Οι «ληστές»…. Ένας κόσμος κυνηγημένος, ένας κόσμος χαμένος, άνθρωποι που κουβαλούσαν στους ώμους  τα καμένα τους φτερά μετά από ένα δεκαετή αγώνα εξέγερσης, άνθρωποι χωρίς ελπίδα… Άνθρωποι στη δίνη μιας βασανιστικής εποχής, δρώντας πέρα από τα όρια των φρεσκοφερμένων νόμων και ηθών από την Εσπερία και τις αυταρχικές «Αρχές» που δεν θα τις αποδεχτούν. Άνθρωποι παγιδευμένοι και χαμένοι μέσα στις έμμονες ιδέες της αδικίας και της ανευλευθερίας… Οι «ληστές»… όπως τους ονόμασαν περιφρονητικά οι Βαυαροί.

Ο τρόπος διακυβέρνησης των Βαυαρών καθώς και πολλές «βασιλικές αποφάσεις δημιούργησαν δυσαρέσκεια. Τα εθνικά κτήματα δε δόθηκαν στους αγρότες και τους ακτήμονες, οι περισσότεροι αγωνιστές του 1821 παραμερίστηκαν και καταδιώχτηκαν, ενώ το φαινόμενο της ληστείας – ακόμα και για αντικειμενικούς λόγους επιβίωσης – αύξανε στην ύπαιθρο, το δε κλίμα ανασφάλειας και αναταραχής εκτεινόταν.»

Ο συγγραφέας θεωρεί ότι «οι φερόμενοι ως «ληστές» της πρώτης περιόδου ήταν μια κάποια συνέχεια της κλεφτουριάς.

Ο συγγραφέας κάνει μια πολύ σοβαρή κατά τη γνώμη μου διαπίστωση για το θέμα της διαχρονικής εξάρτησης της χώρας μας.

Διαβάζω «Ήρθαν οι Βαυαροί αποικιοκράτες, όπως το 1944 οι Εγγλέζοι, αργότερα οι αμερικανοί  και η ιστορία της εξάρτησης επαναλαμβάνεται» -  και σταματάει εδώ….»

Εγώ ως αναγνώστης – γιατί κάθε αναγνώστης ανάλογα με την οπτική ικανότητα ή την προδιάθεση και τον «αποκωδικοποιητή» που διαθέτει  – θεωρώ ότι ο συγγραφέας αφήνει στους αναγνώστες το «ελεύθερο» με
υπαινιγμούς θα έλεγα, να συσχετίσουν τις εποχές της Επανάστασης του 1821 με την Εθνική Αντίσταση και τις διώξεις, τους εκτοπισμούς, τις εκτελέσεις από τους τους εκάστοτε «συμμάχους», το 1821 από τους Βαυαρούς το 1944 από τους Εγγλέζους και τον Εμφύλιο (όπως θα παρουσιάσω στη συνέχεια).

Ο συγγραφέας, ορειβάτης, ερευνητής αλλά και πολιτικά σκεπτόμενος ως κοινωνικός οικολόγος, για έντεκα μέρες περπάτησε επάνω στα χνάρια, στις ορεινές περιοχές, των πρώτων ελληνικών συνόρων (1832).

Πέρασε από τριάντα χωριά, συνάντησε βοσκούς  και κατοίκους, αναζήτησε ιστορικά ίχνη από τα πρώτα σύνορα (κτήρια, φυλάκια κ.λπ) τα οποία τα αναφέρει με τα τούρκικα ονόματα (Κισλάς, Καζάρμα – τούρκικος στρατώνας).

Γράφει ο Στέφανος: Οι τούρκικες καζάρμες διατηρήθηκαν καλύτερα, ενώ οι ελληνικές, οι οποίες λειτουργούσαν και ως τελωνεία, κάηκαν ή καταστράφηκαν…» (σ.32). Είναι κρίμα όμως που αυτά τα κτίρια δεν έχουν μια στοιχειώδη φροντίδα…. Σίγουρα με βάση τον αρχαιολογικό νόμο είναι διατηρητέα κτίρια…»

Στο οδοιπορικό του περιγράφει, φαράγγια, λιβάδια, γεφύρια, φυτά, βοσκούς, τσοπανόσκυλα, λιθοσωρούς, ανεμογεννήτριες (45), ανθρώπους που συναντάει και μιλάει μαζί τους, του δίνουν πληροφορίες, βρύσες – πηγές, το νερό που είναι πολύτιμο κ.λπ.

«… το πρόβλημα της ενυδάτωσης με ταλαιπώρησε σε όλη τη διαδρομή των έντεκα ημερών. Σε κάποιες περιπτώσεις μου έγινε εφιάλτης».

Ενδιαφέρον έχει η περιγραφή της «Σάββα βρύση» που είναι η ιστορικότερη εξοχική βρύση της Δίβρης…. Λένε ότι είναι η αρχική πηγή του Ενιπέα ποταμού. Βρίσκεται στα Ελληνοτουρκικά Σύνορα και καθώς ήταν η μοναδική πηγή στην περιοχή, έπαιρναν νερό απ’   αυτήν και οι Έλληνες και οι Τούρκοι».

Αναφέρεται στον Αχελώο «Στο μεγαλύτερο πρόβλημα σήμερα για τον Αχελώο – λες και τον κυνηγάει η τύχη του – είναι η εκτροπή του ποταμού και το φράγμα της Μεσοχώρας. (103)

Αναφέρεται στις ενημερωτικές πινακίδες, στους  κυνηγούς και στους ορεινούς πεζοπόρους: «Εμείς οι απλοί θνητοί – μη κυνηγοί – πρέπει κάθε στιγμή να νιώθουμε ότι είμαστε εν δυνάμει θύματα και ότι είμαστε σε εμπόλεμη ζώνη. Δεν πας πουθενά χωρίς σφυρίχτρα την περίοδο του κυνηγίου. Γιατί, διαφορετικά είναι «όποιον πάρει ο χάρος» δοκιμάζοντας το σημάδι τους. Και κυρίως πρώτα την πληρώνουν οι πινακίδες» 74.

Μας μεταφέρει τις δυνατότητες αλλά και τα προβλήματα των ορεινών περιοχών με τα λόγια του Δημήτρη Γεροδήμου, ενός νέου κτηνοτρόφου «παράδειγμα επιχειρηματία στο χώρο της κτηνοτροφίας», ο οποίος (Γεροδήμος) «μου έλεγε για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι νέοι στο χωριό ιδιαίτερα για τη μόρφωσή τους, όταν καθημερινά πρέπει να διανύσουν ογδόντα χιλιόμετρα για να πηγαίνουν και να έρχονται στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο στην Άνω Καλεντίνη» (102)

Περιγράφει διανυκτερεύσεις μέσα στον υπνόσακο του. Διαβάζω την περιγραφή της πρώτης διανυκτέρευσης σε ύψος 1.700 μ. στην κορυφή Γκιούζι:

«ο ύπνος στο βουνό είναι η «υψηλότερη» και ιδανικότερη μορφή της άνεσης. Έτσι πρέπει να σκέφτεται κανείς για να επιβιώσει. Εμένα μου αρέσουν οι νύχτες με φεγγάρι».

Το κεφάλαιο της 6^ης ημέρας μου άρεσε περισσότερο γιατί  περιγράφει το Σαραντάπορο, ένα μπάνιο που κάνει στις μικρές βάθρες του «χωρίς να νοιαστεί αν θα τον δουν οι νεράιδες και οι νύμφες» - προφανώς είναι γυμνός.

Αναφέρεται στο φαινόμενο της «αδελφοποιίας»  που γνώρισε μεγάλη άνθηση στις ορεινές περιοχές (78(,

Επίσης στο ίδιο κεφάλαιο κάνει αναφορά για το Μνημείο των 15 νεκρών του τραγικού εμφυλίου… [80 πατέρας] «νιώθει την ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα κι από το γεγονός που, στο διάσελο της Τριφύλλας, έχασε το 1946 τη ζωή του ο αδελφός του πατέρα μου» (80).

Στην 7^η ημέρα περιγράφει μεταξύ των άλλων την Ιστορική Βρύση Ιτάμου στην οποία διοργανώθηκε το 1944 το 2^ο Θεσσαλικό Συνέδριο του ΕΑΜ και το χωριό Παλιοζωγλόπι που βρίσκεται του Μνημείο και το Ιστορικό Μουσείο του Χαρίλαου Φλωράκη.

Για το τέλος επέλεξα την περιγραφή του Καρυτσιώτικου ρέματος:

Η πορεία ακολουθεί μια πανέμορφη διαδρομή δίπλα στο ρέμα, με τις ξύλινες γέφυρες σε σιδερένιους σκελετούς, με τις πέτρινες βρύσες και το πλούσιο δάσος με τα έλατα και τα πλατάνια. Φανταστείτε όλο αυτό το σκηνικό να συνοδεύεται με το ελαφρύ βουητό. Τραγούδι του νερού στο ποτάμι, τα λουλούδια στις άκρες του δρόμου και τα λίγα μοσχάρια που λικνίζονται στην άσφαλτο μετά το πρωινό ξύπνημα. (88)

 Δ.ΤΕΛΟΣ

Κατά τη γνώμη το βιβλίο  είναι πολυθεματικό, δεν αναφέρεται μόνο στα βουνά – και προσφέρεται για πολλές και διαφορετικές οπτικές αναγνώσεις. Το βιβλίο είναι μια σύνθεση από περιγραφές της φύσης, του τοπίου, των τοπικών κοινωνιών, των παραδόσεων, της ιστορίας, του πολιτισμού αλλά και προσωπικών αναζητήσεων, πολιτικών σκέψεων και ιδεών του συγγραφέα.

Και ως τέτοιο βιβλίο, πολλαπλών αναγνώσεων, προκαλεί το ενδιαφέρον του αναγνώστη με κίνητρο την πρώτη πηγή -  το βιβλίο του Στ.Στ. -  να αναζητήσει περισσότερες πληροφορίες, ανάλογα για το θέμα που τον ενδιαφέρει.

Με  το βιβλίο του Στ.Στ.  επιβεβαιώνεται το σύνθημα των Ηνωμένων Εθνών για το «2022 – Παγκόσμιο Έτους Βιώσιμης Ορεινής Ανάπτυξης», το σύνθημα «ΤΑ ΒΟΥΝΑ ΈΧΟΥΝ ΑΞΙΑ» αλλά και για κάποιους άλλους ότι έχουν «υπεραξία» για αυτό θα πρέπει να τα προστατεύσουμε ως γεωλογικούς σχηματισμούς και οικολογικούς τόπους, αλλά και τους κατοίκους ως κοινότητες.