ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ και ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ
Τζον Μπέλαμι Φόστερ (John Belammy Foster)
Βιβλιοπαρουσίαση: Κώστας Φωτεινάκης
(η βιβλιοπαρουσίαση έγινε το 2007 - η ανάρτηση γίνεται για το αρχείο του blog)
Οι εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ στη σειρά «Αναμετρήσεις με τον 21ο Αιώνα» κυκλοφόρησαν στις αρχές του 2005 το βιβλίο του Αμερικάνου Μαρξιστή καθηγητή Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Όρεγκον Τζον Μπέλαμι Φόστερ (John Belammy Foster) που έχει τον τίτλο ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ και ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ.
Ο πρωτότυπος τίτλος του βιβλίου στα Αγγλικά είναι Ecology Against Capitalism (η Οικολογία εναντίον ή κατά του Καπιταλισμού) προϊδεάζει με την πρώτη ματιά τον αναγνώστη ότι η ριζοσπαστική Οικολογία είναι σαφώς αντίθετη και μάχεται τις «αξίες», την οργάνωση, τις «αρχές» και τα πρότυπα του καπιταλιστικού συστήματος.
Οικολογικές αξίες και καπιταλισμός είναι έννοιες συγκρουσιακά αντιτιθέμενες μεταξύ τους.
Την συγκρουσιακή άποψη των εννοιών ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ – ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ διατυπώνει ο συγγραφέας με την πρώτη κιόλας πρόταση στον πρόλογό του: «ΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ αυτού του βιβλίου είναι ότι τα πεδία της οικολογίας και του καπιταλισμού βρίσκονται σε σύγκρουση – όχι σημείο προς σημείο, αλλά στην συνολική αλληλόδρασή τους» (σ.13).
Τα εννέα κεφάλαια του βιβλίου «γράφτηκαν αρχικά ως ξεχωριστά δοκίμια μίας εν εξελίξει κριτικής στις κυρίαρχες οικονομικές προσεγγίσεις της οικολογικής κρίσης στον καπιταλισμό, η οποία ασκήθηκε από το 1992 ως το 2001» (σ.13) και γι΄ αυτό το λόγο παρουσιάζονται κάποιες επαναλήψεις οι οποίες όμως δεν κουράζουν τον αναγνώστη ούτε μειώνουν την αξία του βιβλίου.
Ο συγγραφέας τονίζει ότι «οι δυσκολίες στη σχέση του καπιταλισμού με το περιβάλλον είναι προφανείς σε όλα τα πεδία της κοινώς αποκαλούμενης «περιβαλλοντικής κρίσης», που συνίσταται σε ποικίλα προβλήματα, όπως είναι η υπερθέρμανση του πλανήτη, η καταστροφή του στρώματος του όζοντος, ο αφανισμός των τροπικών δασών, το ρήμαγμα των κοραλλιογενών νήσων, οι αλιευτικές καταχρήσεις, η εξαφάνιση διαφόρων ειδών, η απώλεια της γενετικής ποικιλότητας, η αυξανόμενη τοξικότητα του περιβάλλοντος και της τροφής μας, η απερήμωση, η συρρίκνωση των υδάτινων αποθεμάτων, η έλλειψη καθαρού νερού και η ραδιενεργός μόλυνση...» (σ.24).
Ο Φόστερ στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζει ένα απόσπασμα από τη έκθεση της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των Ηνωμένων Πολιτειών με τίτλο «Οι επιστήμες των κλιματολογικών αλλαγών: Ανάλυση κάποιων θεμελιωδών ζητημάτων» η οποία είχε κατατεθεί στον Πρόεδρο Μπους (11 Ιουνίου 2001) και μεταξύ των άλλων διαπίστωνε ότι: «...Τα αέρια του θερμοκηπίου συγκεντρώνονται στη γήινη ατμόσφαιρα ως απόρροια των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, επιφέροντας την άνοδο της θερμοκρασίας... Η υπερθέρμανση και η επακόλουθη άνοδος της στάθμης της θάλασσας αναμένονται να συνεχιστούν ολόκληρο τον 21ο αιώνα....»
Παρ΄ όλα αυτά ο Πρόεδρος Μπους δεν υπέγραψε το Πρωτόκολλο του Κιότο που προβλέπει μείωση της εκπομπής αερίων κατά 5,2% (μικρή μείωση που δεν εγγυάται από μόνη της περιβαλλοντικές βελτιώσεις) στο διάστημα 2008 - 2012 ισχυριζόμενος ότι «θα είχε αρνητικό οικονομικό αντίκτυπο {στην οικονομία των Ηνωμένων Πολιτειών} με απολύσεις εργαζομένων και αύξηση των τιμών για τους καταναλωτές...».
Ο Φόστερ αντιτίθεται στην άποψη που λεει «ο ρυπαίνων πληρώνει» γιατί «η φύση δεν είναι εμπόρευμα που παράγεται προς πώληση στην αγορά... ούτε είναι μια αγορά οργανωμένη σύμφωνα με τους νόμους των ατομικών καταναλωτικών προτιμήσεων...» (σ.63-64).
Εάν υιοθετήσουμε τη λογική «ο ρυπαίνων πληρώνει» είμαστε αναγκασμένοι να δεχτούμε παράλληλα «ο εμπρηστής πληρώνει» (θυμηθείτε τα πυροτεχνήματα της κας Αγγελοπούλου με τα οποία γιόρτασε την λήξη των Ολυμπιακών Αγώνων καίγοντας το άλσος), ο «παραβιάζων τον Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας σκοτώνει και πληρώνει» κ.ο.κ.
Οι ηθικές αξίες της οικολογίας έρχονται σε μετωπική σύγκρουση με την καπιταλιστική «ηθική και λογική» του «όλα πουλιόνται και όλα αγοράζονται»
Ο Φόστερ στην σελ.66 παρουσιάζει την άποψη του Καντ για την «σχετική αξία (τιμή)» και την «εσωτερική αξία (αξιοπρέπεια).
«Η ΦΥΣΗ ΔΕΝ ΕΊΝΑΙ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑ» υπογραμμίζει ο Φόστερ και συνεχίζει «οποιαδήποτε απόπειρα να θεωρηθεί ως τέτοιο και να ενταχθεί στους νόμους της αυτορυθμιζόμενης αγοράς είναι παράλογη... (σ.82).
Στο βιβλίο του ο Φόστερ δεν περιορίζεται μόνο στην προστασία της φύσης αλλά εξετάζει με «οικολογική προσέγγιση την οικονομία το ζητούμενο της οποίας πρέπει να είναι η επάρκεια και όχι η υπεραφθονία». «Η αύξηση της παραγωγής καθαυτή δεν εξαλείφει την φτώχεια»(σελ.102.)
«Στη μέγγενη ενός συστήματος που τα υποβαθμίζει όλα σε μορφές εμπορεύματος η γη μας βιάζεται. Η ζωή στον πλανήτη σακατεύεται καθώς το έδαφος γίνεται κτήματα, τα δάση ξυλεία, οι θάλασσες ψαρότοποι και υπόνομοι» (Nicholas Georgescu – Roegen) σελ.114).
Με κριτικό τρόπο αντιμετωπίζει ο συγγραφέας την θεωρία της αειφόρου ανάπτυξης. «Αυτό το ειδυλλιακό όραμα της βιώσιμης ανάπτυξης που προβάλλεται από τις πολυεθνικές εταιρίες στηρίζεται στην ιδέα ότι η αγορά είναι ένας μηχανισμός με ομαλή λειτουργία... Ο οικολογικός εκσυγχρονισμός αυτού του τύπου δεν θα λύσει το ευρύτερο περιβαλλοντικό πρόβλημα» (σελ.118).
Την κριτική του θέση περί «αειφόρου ανάπτυξης» ο Φόστερ την ενισχύει παρουσιάζοντας την άποψη του Frances Cairncross (αρχισυντάκτης για το περιβάλλον του Economist) ο οποίος παραδέχεται ότι «...οικονομική ανάπτυξη – περιβαλλοντικά ακίνδυνη δεν μπορεί να γίνει ποτέ... Η οικολογική ανάπτυξη είναι μια χίμαιρα...» (σελ.119).
Στο 5ο κεφάλαιο ο Φόστερ παρουσιάζει το υπόμνημα του Lawrence Summers (διευθύνων οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας) του οποίου διέρρευσε στο περιοδικό Economist και δημοσιεύτηκε το 1992 με τον τίτλο «ΑΣ ΦΑΝΕ ΤΗΝ ΡΥΠΑΝΣΗ».
Στο υπόμνημα αυτό ο Summers προτείνει την «μετανάστευση των ρυπογόνων βιομηχανιών προς τις υποανάπτυκτες χώρες.... και την απόρριψη των τοξικών αποβλήτων στη χώρα με τους χαμηλότερους μισθούς» (σελ.125 – 128).
Αυτή η ρατσιστική και ταξική λογική της καπιταλιστικής «ηθικής» εφαρμόζεται στο εσωτερικό πολλών μεγαλουπόλεων αλλά και στην χώρα μας. Οι κάτοικοι της Δυτικής Αθήνας και του Θριασίου βιώνουν σχεδόν αποκλειστικά στο «πετσί» τους την οικονομική ανάπτυξη (βιομηχανικά απόβλητα και ρύποι, λυμματολάσπη, δυσοσμία, τσιμεντοποίηση των ελεύθερων χώρων, καταστροφή ακτών κ.λ.π.). Περισσότερα στο άρθρο του Γ.Σταθάκη «για τη νέα δομή της ελληνικής οικονομίας», ΔΙΑΠΛΟΥΣ τ.9.
Ο Φόστερ διαπιστώνει:
«... ότι έχει περάσει ανεπιστρεπτί η εποχή που ο περιβαλλοντισμός μπορούσε να ανθίσει ως μονοδιάστατο κίνημα, αγνοώντας τα ταξικά ζητήματα» (σελ.262), «...την αποτυχία των περισσοτέρων περιβαλλοντικών ομάδων να συνδέσουν τα αιτήματά τους με αυτά των εργατών της βιομηχανίας... σ.248» (και των αγροτών θα προσθέταμε εμείς) και προτείνει την «...απομάκρυνση από μια ελιτίστικη στάση που διατείνεται ότι ο περιβαλλοντισμός μπορεί να είναι υπεράνω και πέραν του ταξικού αγώνα (σελ.271)».
Ο Τάκης Φωτόπουλος παρουσιάζοντας συνοπτικά το πρόταγμα της Περιεκτικής Δημοκρατίας στο προηγούμενο τεύχος του ΔΙΑΠΛΟΥΣ υπογραμμίζει ότι «...κανένας αποτελεσματικός έλεγχος πάνω στις αγορές με στόχο την προστασία της εργασίας και του περιβάλλοντος δεν είναι εφικτός μέσα στο σύστημα της διεθνοποιημένης οικονομίας της αγοράς...».
Ο δε Τζον Μπέλαμι Φόστερ στο άρθρο του με τίτλο «Το τέλος του ορθολογικού καπιταλισμού» που δημοσιεύτηκε στο MONTHLY REVIEW (ελληνική έκδοση τ.9, Σεπτ.2005) συμπληρώνει κατά τη γνώμη μας το βιβλίο του Ecology Against Capitalism (ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ) και ιδιαίτερα στην τελευταία παράγραφο στην οποία συμπυκνώνει την σκέψη του:
«... Η βασική αλήθεια: Το πρόβλημα είναι ο καπιταλισμός. Η μόνη λύση, όσο δύσκολη κι αν είναι να το φανταστεί κανείς σήμερα, είναι ο σοσιαλισμός. Ένας σοσιαλισμός, όμως, όπως εκείνος που το σοσιαλιστικό κίνημα ήθελε: επαναστατικός, δημοκρατικός, δίκαιος, περιβαλλοντικός, ο οποίος να απαιτεί τη μαζική συμμετοχή και κινητοποίηση. Οι δυσκολίες στην οικοδόμηση μιας τέτοιας κοινωνίας είναι τεράστιες. Αλλά το «τεράστιο» δεν είναι «συνώνυμο του αδύνατου».
Τελειώνοντας θέλουμε να πληροφορήσουμε τον αναγνώστη ότι στο βιβλίο του Φόστερ έχει την δυνατότητα να έρθει σε επαφή με ιδέες και απόψεις για την φύση και τον καπιταλισμό πολλών φιλοσόφων, οικονομολόγων, πολιτικών, επιστημόνων κάθε είδους όπως για παράδειγμα των: Ε.F.Shumacher (το βιβλίο του οποίου «Το μικρό είναι όμορφο» εκδ.Γλάρος, 1980, αποτέλεσε ένα χρήσιμο εκδοτικό εγχειρίδιο για τον οικολογικό τρόπο θεώρησης της ανάπτυξης), Μαρξ, Εγκελς, Aldo Leopold (παρουσιάζεται ο «τροχός της παραγωγής» σ.92), Σοπενάουερ, John Kenneth Galbraith, Τζον Όργουελ, Noam Chomsky, Άνταμ Σμιθ, Κέινς, Paul Sweezy, Τόμας Μάλθους (Δοκίμιο για την αρχή του πληθυσμού), Δαρβίνος (Η καταγωγή των ειδών), Λένιν, Κάουτσκυ κ.α.
Ο Τζον Μπέλαμι Φόστερ (John Bellamy Foster) είναι καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Όρεγκον. Έχει γράψει δεκάδες άρθρα και πολλά βιβλία, μεταξύ των οποίων είναι τα "The Vulnerable Planet" και "Marx's Ecology: Materialism and Nature". Τα τελευταία χρόνια έχει αναδειχθεί σε έναν από τους σπουδαιότερους θεωρητικούς της μαρξιστικής προσέγγισης της οικολογίας. Είναι ένας από τους βασικούς συντελεστές της έκδοσης του MONTHLY REVIEW (Μηνιαία Επιθεώρηση – Ανεξάρτητο Σοσιαλιστικό Περιοδικό)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου